Uyarı: Yazı, An Inspector Calls’la ilgili baştan sona spoiler içerir.
-Tanrı’ya inanır mısın?
-Evet.
-Nasıl oluyor da inanabiliyorsun?
-İnsanlara inanamıyorum çünkü. Bir şeylere inanmam gerek yoksa düşerim. Çatlaklardan içeri düşerim ve duramam.
Yukarıdaki sözlerle açılışı yapıyor Aisling Walsh’ın yönettiği, J.B. Priestley’in kitabından uyarlanan 2015 BBC yapımı An Inspector Calls. Filmin finali göz önüne alındığında yukarıdaki sözler daha bir anlam kazanıyor ve esrarengiz müfettişin kimliği de belirginleşiyor. TV filmi formatındaki An Inspector Calls başarılı oyunculukları ve yönetmenin başarılı idaresiyle sinema filmi nitelemesini rahatlıkla hak ediyor diyebiliriz.
1912 yılının Londrası’ndayız. Varlıklı bir ailede akşam yemeği eşliğinde bir kutlama yapılmaktadır. Ailenin kızı babası gibi zengin bir iş adamının oğluyla sözlenecektir. Yemek esnasında her şey, bu denli de mükemmel olamaz dedirtecek cinsten güllük gülistanlık geçmektedir. Nitekim ilk falso evin genç oğlunun alkolü fazla kaçırmasından ötürü uyarılmasıyla yaşanır. Hemen sonrasında da intihar eden genç bir kadın nedeniyle bir polis müfettişinin aileyi sorguya gelmesi olayların seyrini tümden değiştirecektir.
Müfettiş intihar eden kadının günlüğünü bulmuştur ve o günlükte yazılanlardan hareketle Birlingler’in malikanesine gelmiştir. İlk olarak aile reisine kızı tanıyıp tanımadığını sorar. Arthur Birling kızın diğer işçileri örgütleyip zam istediğinden dolayı iki yıl önce işten attığı eski bir çalışanı olduğunu itiraf etmek zorunda kalır. Halihazırda dönemin İngilteresi’nde kadınlar için hayatın zorluğunu da göz önüne alarak kızın işten atılmasıyla başlayan yıkım sürecinin mimarları olan aile bireylerini (damat da dahil) tek tek sorgular müfettiş. Bunlar bir şekilde kızın hayatına girmiş ve onu yaralamış kişileridir.
Arthur Birling: Neredeyse tüm patronlar gibi kendi ailesinden ve büyüme hırsından başka bir şeye değer vermeyen patron, onun emeğini sömürmüş, hakkını vermemiş, üstüne de onu işten atmıştır.
Sheila Birling: Her şeye sahip olabileceği algısıyla yetiştirilmiş bir zengin çocuğu olarak kızın güzelliğini kıskanmış ve babası gibi kıza bir darbe de o vurmuştur.
Gerald Croft: Toplumdaki üst sınıflar tarafından kabul edilebilirliğini yüksek tutarak güçlü olmak peşinde koşan damadımız ”erkeklik” duyguları beslendiği için onunla bir süre gönül eğlendirmiş, kendisi için bir risk taşımayan, ciddi olamayacak bir ilişki kurmuştur.
Sybil Birling: Özde tek değer verdiği aile itibarları ve gururudur. Yardıma muhtaç kızı görmezden gelebilmiştir.
Eric Birling: Ailesinde göremediği sevgiyi kız da bulmuş ve bir yandan normal hayatına devam ederken diğer yandan kızı bir tür sığınak olarak kullanmıştır.
Müfettiş tek tek sorgusunu bitirip hepsinin intihardaki rollerini belirledikten sonra çıkar gider ve onları vicdanlarıyla baş başa bırakır. Aslına bakarsınız kıza yaptıklarından çok bunların müfettişin ilahi bakış açısıyla sorgulayıcı-yargılayıcı biçimde açık edilmesidir rahatsız edici olan.
Müfettişten sonra içlerinde bir şüphe uyanır ve neticede onun müfettiş olmadığını öğrenirler. Babanın iddiasına göre yaşananlar yakında şövalye payesi alacak olmasını hazmedemeyenlerin düzenlediği bir tezgahtır. Üstüne de o gece bir kızın intihar etmemiş haberini de almaları neşelerine neşe katacak ancak bu durum çok kısa sürecektir. Telefon çalar… Bir kız intihar etmiştir ve aileyi sorgulaması için müfettiş gönderilecektir.
Peki Müfettiş Goole kimdir ya da nedir? Gizemli tavrı, her şeye hakim vizyonu, zamanlaması, kızın günlüğünün de ötesinde bilgilere sahip olması vs. düşünecek olursak deriz ki: Goole bir tanrıdır… yeryüzüne inmiştir. Ya da yazarın kendisidir… Vicdanıdır… Her ne derseniz deyin ama sanırım en doğrusu yazının başında da belirtilen kızın inandığı tanrıdır müfettiş ve hesabı bu dünyada kesmeye gelmiştir. Onları vicdanlarıyla baş başa bırakmaz; diğer bir deyişle vicdanlarını kanatıp rahatlamalarına izin vermez. Onları birbirlerine ayan beyan eder, bize gösterir, topluma gösterir.
Son bir ekleme: Tanrıyı polis müfettişi yaparak böylesi bir olayın sıradan polis sorgulamasına bırakılamayacak kadar önemli olduğunun altını çizerek adli sistemi ve adalet sistemini de masaya yatırmış olur An Inspector Calls.